JKP Vodovod Kruševac

Status

Preduzeće JKP Vodovod Kruševac je u procesu pregovora sa Plativoo platformom u cilju olakšanog prijema računa za svoje korisnike. Ukoliko želite da podržite nastojanje da račune ovog preduzeća primate i preko Plativoo aplikacije, kliknite na "Zatraži svoje e-račune" dugme a vaš zahtev će biti potvrda kompaniji da njeni korisnici žele da primaju račune putem Plativoo-a te ćete ubrzati proces.

Vodovod u starom Lazarevom gradu

Organizovano snabdevanje Kruševca i okoline vodom datira tek od sredine XX veka. Stolećima ranije, Kruševljani su pili vodu sa bunara i česama koje su sami gradili u svojim dvorištima ili su ih podizale lokalne vlasti na opštinskom zemljištu.

“Lupus fontana” - vučji izvori, prema predanju, najstarije su česme na ovom prostoru koje se vezuju za rimskiperiod. Nalazile su se pored glavnog druma koji je vodio kroz zapadno-moravsku dolinu od Niša, preko Stalaća ka Ibarskoj magistrali. Isti putni pravac korišćen je i kasnije za pravljenje novih izvorišta.

Knez Lazar je pred najezdom Turaka došao u Kruševac oko 1371. godine i podigao vojno utvrđenje: mali grad sa dvorom i pridvorskom crkvom i skupinom građevina opasanih bedemima i kulama. Van zidina utvrđenja, u današnjoj Staroj čaršiji, bilo je podgrađe sa zanatskim i trgovačkim radnjama.

Velika česma u Staroj čaršiji

Kako se Kruševac, kao prestonica Srbije, razvijao i širio, rasle su i potrebe njegovog stanovništva. A najpreča, od sudbinskog značaja,bila je potreba za vodom. Uz pomoć učenih ljudi, domaćih i stranih, okupljenih na Lazarevom dvoru, pokrenut je pionirski poduhvatizgradnje vodovoda. Po principu “pet česama na istoj žici” stvoren je funkcionalni sistem vodosnabdevanja.

Veruje se da je prvi vodovod mogao da zadovolji potrebe žitelja i branilaca Lazarevog grada. Tim pre jer su dvorska svita i vojna posada u tvrđavi koristili i bogat izvor koji se nalazio ispod temelja Donžon-kule. Njegova voda i sada ističe u rezervoar na severnoj strani Starog grada, današnjegArheološkog parka.

Vodosnabdevanje od XV do sredine XX veka

U vreme otomanske vladavine (od 1427.) Kruševac je izgubio raniji značaj i delio je sudbinu svih porobljenih gradova u Srbiji. Dobivši novo ime Alaxa Hisar (Šareni grad), prema raznobojnom kamenu od koga su građeni tvrđava i Lazarev dvor, jedno vreme bio je strateški centar, u kome su se pravili topovi za turska osvajanja u Evropi.

I tek po oslobođenju od Turaka (1833.), zahvaljujući povoljnom geografskom položaju, Kruševac je počeo brže da se razvija, da bi nešto kasnije stvorio ekonomsku bazu za snažniji privredni i kulturni napredak. U to vreme, u drugoj polovini XIX i prvim decenijama XX veka, u njemu su podignute prve radionice za proizvodnju sapuna, baruta, plavog kamena i popravku železničkih vagona (preteče poznatih firmi: “Merima”, “Obilićevo”, “Župa”, “14. oktobar”), a otvorene su i prve obrazovne i zdravstvene ustanove: gimnazija, čitaonica, apoteka.

U tom predugom razdoblju, iako se broj stanovnika u gradu povećavao, način vodosnabdevanja nije se suštinski menjao. Građani su se vodom za piće i druge kućne i higijenske potrebe isključivo snabdevali iz bunara i sa tzv. “turskih česama”, koje su bile raspoređene, na dužini od oko jednog kilometra, pored ulica Cara Lazara i Jug Bogdana, tada glavne putne saobraćajnice.

Od pet sačuvanih “turskih česama”, najinteresantnija je Velika česma, koja se nalazi u Staroj čaršiji, neposredno ispod Arheološkog parka. Materijal od koga je sagrađena i njen izgled potiču iz vremena otomanske uprave, o čemu svedoči i natpis na turskom jeziku. Sa ove i drugih česama građenih u srednjem veku, sve do sredine prošlog stoleća, “sakaxije” su u drvenim buradima na dvokolicama (sakama) razvozile vodu po gradu i prodavali je građanima. Danas te stare česme predstavljaju zanimljive spomeničke objekte od značaja za istorijsku prošlost ovog grada.

Osnivanje i rad preduzeća “Higijena”

Premeštanjem gradskog jezgra iz Stare čaršije na viši i zdraviji teren (na prostor koji sada zauzima), Kruševac je dobio novi impuls razvoja. Međutim, kako nije imao urbanistički plan niti projekat za izgradnju vodovodnog sistema, a potrebe za većom količinom vode su rasle, nekoliko godina po oslobođenju od nemačkih okupatora počela je izgradnja privremenog vodovoda, kojim se voda sa “turskih česama” dovodila do korisnika. S obzirom da je ukupan kapacitet postojećih česama iznosio tekdesetak litara u sekundi, godine 1952. podignuto je 100 novih česama, raspoređenih po raskrsnicama u gradu. Izgradnja, eksploatacija i održavanje privremenog vodovoda povereni su preduzeću “Higijena”, koje je nove česme izgradilo i povezalocevima u privremeni vodovod.

Izradi projekta za vodovod za trajnije snabdevanje grada vodom pristupilo se 1954. godine i on je završen tri godine kasnije, posle usvajanja prve verzije Glavnog urbanističkog plana. Projekat vodovoda uradio je Atelje za urbanizam, arhitekturu i hidrotehniku iz Beograda. Njime je bilo predviđeno snabdevanje grada vodom iz tri bunara, iskopana pre Drugog svetskog rata, čiju vodu je koristila Vojna hemijska industrija “Ravnjak”. Bakteriološko - hemijskom analizom, koju je izvršio Higijenski zavod iz Kruševca, ustanovljeno je da je ta voda “prilično tvrda, ali upotrebljiva”.

Izgradnja vodovodne mreže posle Drugog svetskog rata

Istražne hidrološke radove, zarad utvrđivanja kapaciteta vode u bunarima, obavilo je preduzeće “Beogradski vodovod” pod nadzorom Odeljenja za komunalne poslove SO Kruševac. Na osnovu tih istraživanja, utvrđen je kapacitet od 26 litara u sekundi po jednom bunaru. Pošto je to bilo nedovoljno, a da bi se obezbedilo ukupno 104 litra vode u sekundi, planirana je izgradnja još jednog bunara. Za realizaciju tog projekta zadužena je režijska grupa bez svojstva pravnog lica pod imenom “Ustanova za izgradnju vodovoda i kanalizacije”, koju je formirao NOO Kruševac, rešenjem broj 10547/57.

--

ISTORIJAT

Formiranje vodovoda

Godina 1957., kada je osnovana Ustanova za izgradnju vodovoda i kanalizacije, u formalno-pravnom smislu označava godinu formiranja Javnog komunalnog preduzeća "Vodovod-Kruševac". Od tada, pa nadalje preduzeće se razvija u etapama, menjajući, zavisno od unutrašnjih potreba i prilika u društvu, organizaciju rada i oblike organizovanja.

Prva etapa razvojnog puta Preduzeća počinje 1957. izgradnjom armiranobetonskog rezervoara za vodu na Bagdali, zapremine 2.800m3, kao i podizanjem dva kolektora po projektu za kanalizaciju: glavnog za odvod fekalnih i otpadnih voda i sekundarnog kolektora.

U toku 1957. i 1958. godine izgrađeni su crpna stanica na izvorištu u Čitluku i potisni cevovod do rezervoara na Bagdali zapremine 2.800 m3 , kao i 58 km razvodne mreže. Ovim projektom su pokriveni centar i novoizgrađeni delovi grada i ulice, industrije "14. oktobar" i "Miloje Zakić", kao i neki manji privredni objekti.

Radovi na vodovodnoj mreži u Kruševcu, 1959. godine

Januara 1959., na mrežu su priključena dva od tri postojeća bunara, a veći deo mreže je povezan sa glavnim vodovodom.

Godine 1960. počeo je da se koristi još jedan armirano-betonski bunar, čime je kapacitet vode povećan na 26 l/s, ali je to još uvek bilo veoma daleko od projektovana 104 l/s.

Januara 1961. na osnovu predloženog rešenja tehničke službe, NOO Kruševac zaključio je ugovor sa Higijenskim institutom SR Srbije za izradu projekta rekonstrukcije izvorišta, koji je završen sredinom 1962. godine.

Godine 1963. formirana je i uža zaštita izvorišta na površini od oko 25hektara, a 1964. godine izgrađena su tri nova infiltraciona bazena. Paralelno sa izgradnjom objekta na izvorištu vodovoda, proširivana je distributivna i kanalizaciona mreža, čija je dužina krajem 1964. iznosila 21,5 km vodovodne i 14,8 km kanalizacione mreže. Za ovo je korišćena postojeća crpna stanica napuštenog sistema za navodnjavanje na Zapadnoj Moravi. Neposredno u blizini nje izgrađeni su taložnici vode gde je uz dodatak aluminijum sulfata voda izbistrena, a onda je dovedena do inflatoridnih bazena, koji su iskopani na izvorištu u Čitluku. Pored bazena iskopani su novi bunari, a pored stare izgrađena je nova crpna stanica, snage 110kW, kao i novi potisni cevovod do rezervoara na Bagdali. Izgradnja taložnika vode, novih bunara, nove crpne stanice i novog potisnog cevovoda trajala je od 1976. do 1979. i tada je zapravo dostignut kapacitet izvorišta na 250 l/s.

Za izgradnju sistema koji bi zadovoljavao ne samo trenutne potrebe Kruševca i okoline za vodom, već i za narednih 30 godina, investirano je oko 15 miliona dinara. Prva faza radova na rekonstrukciji je završena 1977., a druga u toku 1978. godine, čime je obezbeđeno novih 50 litara vode u sekundi, što je povećalo sigurnost u snabdevanju grada vodom i omogućilo da se prigradska naselja priključe na gradski vodovod.

Stvaranje akumulacionog jezera u Ćelijama

Godine 1976.JKP "Vodovod-Kruševac" je u dogovoru sa Skupštinom opštine Kruševac zaključilo ugovor sa "Energoprojektom" iz Beograda za izradu "Studije za dugoročno snabdevanje vodom grada i prigradskih naselja".

„Energoprojekt“ je dobio zadatak da prouči i predloži jedno od sledećih mogućnosti : izvorište vode iz podzemlja područja Koševi – Globoder ; izvorište iz akumulacije „Ćelije“ na reci Rasini i izvorište iz manjih akumulacija na površinskim tokovima severnih padina Jastrepca (Lomnička, Petinska i Srndaljska reka). U maju 1977.godine po završetku studije, odabrana je treća varijanta, zbog procene da će se njome dobiti najkvalitetnija voda za piće. Osim toga, ovo izvorište po izdašnosti vode znatno je veće od tadašnjih potreba (u 1977. godini) i moglo bi da zadovolji sve korisnike vodovoda do 2025., a ima i veliku sigurnost zaštite.

PRETECA 1 Velika česma u Staroj čaršiji 8 Jezero Ćelije, arhivski snimak

Juna 1977.godine na sastanku predstavnika Skupštine opštine Kruševac, Preduzeća "Vodovod i kanalizacija", "Energoprojekta" i Fonda voda SR Srbije, predložena varijanta nije prihvaćena, već je dogovoreno da se nastave hidrološka istraživanja, pa da se naknadno donese konačna odluka. Nekoliko godina pre izrade naznačene studije za dugotrajno snabdevanje vodom počelo je nasipanje brane na Rasini (1. maja 1973.), na 23. kilometru puta Kruševac - Brus, čija je prvobitna namena bila da se zaštiti nizvodno područje od poplava i nanosa, da služi za navodnjavanje njiva u dolini reke, kao i za proizvodnju struje (ostavljena je mogućnost gradnje hidroelektrane snage oko 8 megavata). Činjenica da je te godine (1975.) raspisan samodoprinos kojim su se građani Kruševca i radne organizacije izjasnili da u naredne tri godine (od 1. juna 1978. do 30. juna 1981.) obezbede finansijska sredstva za stvaranje vodosistema - akumulacije "Ćelije" i Fabrike vode u Majdevu - svi kompetentni faktori za rešavanje pitanja dugoročnog snabdevanja vodom, na opštem Saboru Skupštine opštine Kruševac (12. decembra 1978.) odobrili su drugu varijantu, odnosno da se koristi izvorište vode iz akumulacionog jezera "Ćelije".

Gradnja brane, u kojoj je učestvovalo više hiljada brigadista Omladinske radne akcije"Morava", trajala je pet godina (1973.-1978.). Zarad brane i akumulacije, na prostoru koji je sada pod vodom, eksproprisano je 480 hektara zemlje, iseljeno 180 domaćinstava, uklonjene su ili porušene 292 kuće sa 431 pomoćnom zgradom, a preseljena su i tri seoska groblja.

PRETECA 1 Velika česma u Staroj čaršiji 9 Poprečni presek brane

Ovom izuzetnom tvorevinom izmenjena je geografska karta, jer je izmešteno i 7,5 kilometara puta između sela Majdeva i Razbojne koji je ranije išao uz staro korito reke, dok sada vijuga obalom novog jezera. Kapacitet akumulacije je 60 miliona kubnih metara vode, dugačka je 11 kilometara, a kada je do vrha napunjena, dostiže širinu i do 800 metara. I sama brana, kao malo remek-delo građevinarstva, lepo je oblikovana i predstavlja ne samo efikasno, nego i efektno zdanje, čiji je preliv osoben, kao da je tu od davnina i da ga je priroda izvajala. Mada je u blizini trusnog kopaoničkog područja, o čemu se vodilo računa prilikom projektovanja i podizanja, brana se ponaša na zadovoljstvo svojih neimara.

Poslovi oko završetka i konzerviranja radova na brani i akumulaciji prešli su 1981. godine sa Republičke samoupravne interesne zajednice na Republički SIZ vodoprivrede. Opština Kruševac je oslobođena obaveze da učestvuje u izgradnji brane i akumulacije, ali je preuzela obavezu i brigu oko sprovođenja sanitarne zaštite (odluka Skupštine opštine Kruševac br. 01325-127/81, od 24. 6. 1981).

JKP "Vodovod-Kruševac" preuzelo je obavezu da vodi računa o zaštiti brane i akumulacije od oštećenja i zagađenja. Donelo je i Program mera za sanitarnu zaštitu akumulacije "Ćelije" (1984.),koji su usvojila skupštinska veća opština Kruševac, Brus, Aleksandrovac i Blace, budući korisnici vode sa jezera. Tim programom, pored drugih mera, predviđeno je da izvorište bude ograđeno, da se jezero ne koristi za kupanje i vožnju čamaca i da režim poribljavanja i izlovljavanja ne ugrozi kvalitet vode akumulacije. Zabranjeno je da se putem koji ide pored jezera prevoze opasne materije, kao što su: pesticidi, herbicidi i slično, koje bi pri havariji mogle ugroziti čistoću jezerske vode.

Na brani i oko nje su čuvari, a u komandnoj zgradi, sa jednog mesta, preko uređaja i opreme za daljinski nadzor i upravljanje kontroliše se dotok i protok vode, odnosno režim punjenja i pražnjenja akumulacije.

Kad je reč o akumulaciji, važno je istaći da je investitor izgradnje brane bila Republička vodoprivredna samoupravna interesna zajednica SR Srbije, investitorske usluge i nadzor obavljala je Vodoprivredna organizacija "Velika Morava", Beograd, a podizvođačke radove izvodili su:

Vodoprivredna organizacija "Palanka", Smederevska Palanka (brana), "Tunelogradnja", Beograd (optički tunel), "Geoinženjering", Sarajevo (inekciona zavesa), Radna organizacija "Hidroenergetika", Beograd (preliv i brzotok i komandna zgrada), "Mostogradnja", Beograd (mostovi), Institut "Kirilo Savić", Beograd (hidromehanička i elektrooprema), Građevinska radna organizacija "Pobeda", Blace (relokacija naselja), "Goša", Smederevska Palanka (mašinska oprema), PZP "Kragujevac" - OOUR "Gradnja", Kruševac (izmeštanje puta). Kontrolu ugradnje materijala i laboratorijska ispitivanja obavio je Centar za mehaniku i fundiranje Instituta za ispitivanje materijala SR Srbije.

Danas su brana i akumulacija „Ćelije" vlasništvo države i povereni su na upravljanje Javnom vodoprivrednom preduzeću „Srbija vode", a u nadležnosti su Vodoprivrednog centra „Morava" iz Niša, koji ima nadzornu ulogu, dok JKP „Vodovod-Kruševac" brine o njihovom čuvanju i redovnom održavanju.

Izgradnja Fabrike vode u Majdevu

Vodoprivrednom osnovom iz 1977. hidroakumulacije u Srbiji deklarisane su kao jedan od tipova izvorišta vode za komunalne potrebe i privredu. Zakonom o iskorišćavanju i zaštiti izvorišta vodosnabdevanja i Osnovama dugoročnog snabdevanja vodom stanovništva i industrije na teritoriji SR Srbije bez pokrajina, iz 1977., u izvorišta prvog ranga svrstano je 30 slivova sa površinom od oko 10.000km2. Planirana je bila izgradnja 15 regionalnih i međuregionalnih sistema zasnovanih na površinskoj vodi i dva regionalna sistema zasnovana na podzemnoj vodi aluviona Drine, Save i Dunava.

Istovremeno, na osnovu procene da je vodosnabdevanje grada Kruševca nezadovoljavajuće, i na osnovu očekivanja povećavanja potrošnje vode, Komunalna RO Rasina OOUR Vodovod i kanalizacija iz Kruševca, 1976.godine je od Energoprojekta OOUR Hidroinženjering, naručila izradu studije Snabdevanje vodom grada Kruševca koja je završena 1977. Studija je vrlo iscrpno obradila tri varijante budućeg izvorišta: vodu iz podzemlja poteza Koševi-Globoder, hidroakumulaciju Ćelije na reci Rasini, čija se brana u tom momentu gradila, i potencijalne male akumulacije na Srndaljskoj, Lomničkoj i Petinskoj reci na severnim padinama Velikog Jastrepca. Za izvorište je odabrano jezero Ćelije s osnovnim argumentom da je gradnja njegove brane pri kraju.

Izgradnja Fabrike vode,odnosno Postrojenja za prečišćavanje vode u Majdevu počela je 1979., a završena je 1982. godine. Ona je predstavljala poslednju reč tehnike i bila je u to vreme jedna od najmodernijih ove vrste u zemlji. Kao što je u izgradnji brane na jezeru učestvovalo više izvođača, tako je i u podizanju Fabrike vode u Majdevu bilo više učesnika. Izgradnjom akumulacionog jezera i podizanjem Fabrike vode stvoren je,ne samo moćan vodosistem za dugoročno snabdevanje vodom Kruševca i okoline, već i svi tehničko-tehnološki preduslovi za proširenje vodovodne i kanalizacione mreže.